[Giải đáp] Ngũ hành là gì? Ngũ hành tương sinh, tương khắc

Hashtag Trends 08/04/2020

Theo triết học cổ Trung Hoa, tất cả vạn vật đều phát sinh từ năm nguyên tố cơ bản và luôn trải qua năm trạng thái là: Hỏa (火), Thủy (水), Mộc (木), Kim (金), Thổ (土). Năm trạng thái này gọi là Ngũ hành (五行), không phải là vật chất như cách hiểu đơn giản theo nghĩa đen trong tên gọi của chúng mà đúng hơn là cách quy ước của người Trung Hoa cổ đại để xem xét mối tương tác và quan hệ của vạn vật trong mối tương quan hái hòa, thống nhất.

Ngũ hành là gì? Ngũ hành tương sinh, tương khắc

Học thuyết Ngũ hành diễn giải sinh học của vạn vật qua hai nguyên lý cơ bản (生 - Sinh) còn gọi là Tương sinh và (克 - Khắc) hay Tương khắc.

Trong mối quan hệ Sinh thì Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh Thủy, Thủy sinh Mộc.

Trong mối quan hệ Khắc thì Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thủy, Thủy khắc Hỏa, Hỏa khắc Kim, Kim khắc Mộc.

Một số học giả trên cơ sở sinh và khắc lại bổ sung thêm chế hóa, thừa thắng và hạ nhục, bổ - tả thực chất là sự suy diễn ra từ hai nguyên lý cơ bản nói trên.

Năm nguyên tố và các nguyên lý cơ bản của Ngũ hành đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhiều lĩnh vực hoạt động của người Trung Hoa cũng như một số quốc gia và vùng lãnh thổ xung quanh như: Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc, Triều Tiên, Đài Loan, Hồng Kông, Singapore... từ thời cổ đại đến nay trong nhiều lĩnh vực như hôn nhân và gia đình, âm nhạc, hội họa, kiến trúc, y học cổ truyền, quân sự...

Ngũ hành được ứng dụng vào Kinh Dịch, có từ thời kỳ nhà Chu (thế kỷ 12 TCN đến năm 256 TCN), một cuốn sách được coi là tác phẩm vĩ đại nhất trong lịch sử Trung Hoa về triết học.

Các quy luật

Tương sinh, tương khắc, tương thừa, tương vũ kết hợp thành hệ chế hoá, biểu thị mọi sự biến hóa phức tạp của sự vật.

Luật tương sinh: Tương sinh có nghĩa là giúp đỡ nhau để phát triển. Đem ngũ hành liên hệ với nhau thì thấy 5 hành có quan hệ xúc tiến, nương tựa lẫn nhau. Trong luật tương sinh của ngũ hành còn bao hàm ý nữa là hành nào cũng có quan hệ trên hai phương diện: Cái sinh ra nó và cái nó sinh ra, ứng dụng vào y học còn gọi là mẫu và tử.

Luật tương khắc: Tương khắc có nghĩa là áp chế lẫn nhau. Sự tương khắc có tác dụng duy trì sự cân bằng, nhưng nếu tương khắc thái quá thì làm cho sự biến hóa trở thành bất thường. Trong tương khắc, mỗi hành cũng lại có hai mối quan hệ: Cái khắc nó và cái nó khắc. Từ quy luật tương khắc, bàn rộng thêm ta có tương thừa (nghĩa là khắc quá đỗi) và tương vũ (nghĩa là khắc không nổi mà bị phản phục lại).

Hiện tượng tương sinh, tương khắc không tồn tại độc lập với nhau. Trong tương khắc luôn có mầm mống của tương sinh, trong tương sinh luôn có mầm mống của tương khắc. Do đó vạn vật luôn luôn tồn tại và phát triển.

Quan hệ với các lĩnh vực khác

Ngũ hành	Mộc	Hỏa	Thổ	Kim	Thủy
Ngày trong tuần	Thứ năm	Thứ ba	Thứ bảy	Thứ sáu	Thứ tư
Số Hà Đồ	3	2	5	4	1
Cửu Cung	3, 4	9	5, 8, 2	7, 6	1
Thời gian trong ngày	Rạng sáng	Giữa trưa	Chiều	Tối	Nửa đêm
Năng lượng	Nảy sinh	Mở rộng	Cân bằng	Thu nhỏ	Bảo tồn
Bốn phương	Đông	Nam	Trung tâm	Tây	Bắc
Bốn mùa	Xuân	Hạ	Trưởng hạ (18 ngày cuối mỗi mùa)	Thu	Đông
Thời tiết	Gió (ấm)	Nóng	Ôn hòa	Sương (mát)	Lạnh
Ngũ sắc	Xanh	Đỏ	Vàng	Trắng	Đen
Ngũ xú	Hôi, Khai	Khét	Thơm	Tanh	Thối
Ngũ âm	Giốc	Chủy	Cung	Thương	Vũ
Thế đất	Dài	Nhọn	Vuông	Tròn	Ngoằn ngoèo
Trạng thái	Sinh	Trưởng	Hóa	Cấu	Tàng
Thể biến-hóa	Chất rắn(thể hóa của 1 đơn chất vô cơ)	Không xác định(Ánh sáng)	Plasma	Chất khí	Chất lỏng
Tứ đại	Tổng hợp 4 yếu tố còn lại .	Lửa	Đất	Gió	Nước
Tứ đại kỳ thư	Hồng lâu mộng	Tây du ký	Thủy hử	Tam Quốc diễn nghĩa	Kim Bình Mai
Vận tốc, và/hoặc chu kỳ dao động	Thấp nhất (chịu sự chi phối, ràng buộccủa 4 yếu tố còn lại)	Không xác đính. (hoặc đứng im tương đối)	Cao nhất tương đối(xét trong 1 hệ quy chiếu)	Cao nhì tương đối	Trung bình tương đối.
Ngũ quan	Thân (xúc giác)	Nhãn (mắt)	Nhĩ (tai)	Tị (mũi)	Thiệt (lưỡi)
Ngũ tạng	Can (gan)	Tâm (tim), Tâm bao	Tỳ (hệ tiêu hoá)	Phế (phổi)	Thận (hệ bài tiết)
Lục phủ	Đảm/Đởm (mật)	Tiểu Tràng (ruột non), Tam tiêu	Vị (dạ dày)	Đại Tràng (ruột già)	Bàng quang
Mùi vị	Chua	Đắng	Ngọt, Nhạt	Cay	Mặn
Ngũ thể	Cân (gân)	Huyệt mạch (mạch máu)	Cơ nhục (thịt)	Bì (da)	Cốt (Xương)
Bàn tay	Ngón cái	ngón trỏ	Ngón giữa	Ngón áp út	Ngón út
Ngũ vinh (phần thừa của ngũ thể)	Trảo (móng chân tay)	Tiêu (Tóc)	Thần (môi)	Mao (lông)	Não tủy
Cơ thể	Tay trái	Giữa ngực	Vùng bụng	Tay phải	Hai chân đi lên sau lưng lên cổ gáy
Lục khí - Lục dâm (lục tà)	Phong	Thử (nắng), Hỏa	Thấp	Táo	Hàn
Ngũ dịch	Mồ hôi	Nước mắt	Nước dái tai	Nước mũi	Nước miếng
Thất tình (tình chí)	Giận (nộ)	Mừng (hỷ)	Ưu tư, lo lắng (tư)	Đau buồn (bi)	Sợ (khủng), Kinh
Ngũ tàng	Hồn	Thần	Ý	Phách	Chí
Ngũ Phúc, Đức	Thọ: Sống lâu	Khang: Khỏe mạnh	Ninh: An lành	Phú: Giàu có	Quý: Danh hiển
Ngũ giới	Sát sinh, giết hại	Tà dâm, si mê,	Nói dối, thêu dệt	Trộm cắp, tranh đua	Uống rượu, ăn thịt..
Ngũ Thường - Nho giáo	Nhân	Lễ	Tín	Nghĩa	Trí
Ngũ lực	Niệm lực	Huệ lực	Tín lực	Định lực	Tấn lực
Tháp nhu cầuMaslow	T1: Thức ăn, nước uống, nơi trú ngụ,tình dục, bài tiết, thở, nghỉ ngơi.	T5: Nhu cầu thể hiện bản thân, tự khẳng định mình, làm việc mình thích.	T4: Nhu cầu được quý trọng, kính mến, được tin tưởng, được tôn trọng.	T2: Nhu cầu an toàn, yên tâm về thân thể, việc làm, gia đình, sức khỏe.	T3: Nhu cầu được giao lưu tình cảm và được trực thuộc.
Giọng	Ca	Nói (la, hét, hô)	Bình thường	Cười	Khóc
Thú nuôi	Hổ, Mèo	Ngựa	Chó, Trâu, Dê	Khỉ, Gà	Heo
Hoa quảRau củ Gia vị	Mận, kiwi xanh, nho xanh, Đu đủ,Chanh xanh, chanh vàng. Bông cải xanh, bắp cải tím, cải xoăn xanh, ớt xanh, cải bó xôi spinach, rau xà lách xanh tím, củ su hào, bí xanh, khổ qua, cải lá xanh, mướp ngọt, măng tây xanh, lá rễ bồ công anh, lá rễ ngưu bàng, rau ngò, rau húng, cây tỏi tây, hành lá, Oregano, Hạt tiêu xanh tưới, đen khô, hạt hồi, hạt thìa là, hoa hồi, hạt ngò, hạt mè vàng	Mơ, Lựu, Thanh long đỏ, dưa hấu ruột đỏ, nho đỏ, bưởi ruột đỏ.Ớt đỏ cay ngọt, tiêu đỏ, rau đay đỏ, bí đỏ, củ cải đỏ,	Chuối, Táo, dứa, kiwi vàng, xoài, hồng,mít, quả na, cam, quýt, quất, dưa hấu ruột vàng. Ớt vàng cay ngọt, cải thảo, cải chíp, bắp cải, cần tây, cà rốt, bí vàng, củ cải tròn tím vàng ruột vàng, Củ gừng, củ riềng,	Lê, bưởi trắng.Bông cải trắng, măng tây trắng, hành tây, củ tỏi,	Nho đen, mâm xôi đen, việt quất đen xanh.Củ cải trắng dài, trắng tròn, đen tròn, Hạt mè đen, hạt thìa là đen, hạt óc chó
Ngũ cốc	Lúa mì, đậu xanh, đậu hà lan xanh,đậu lăng vỏ xanh,	Gạo đỏ, hạt Quinoa đỏ, Đậu đỏ nhỏ, Đậu thận đỏ lớn, Đậu lăng đỏ ruột,	Gạo trắng, nếp trắng, hạt Quinoa trắng, đậu gà, đậu nành, đậu hà lan vàng, đậu thận vàng, khoai tây vàng, củ sắn, khoai lang trắng vàng, khoai môn, hạt dẽ	Ngô, đậu thận trắng lớn, đậu trắng nhỏ,	Hạt kê, Quinoa đen, gạo nếp đen, gạo đen hạt dài, đậu đen
Thập can	Giáp, Ất	Bính, Đinh	Mậu, Kỷ	Canh, Tân	Nhâm, Quý
Thập nhị chi	Dần, Mão	Tỵ, Ngọ	Thìn, Mùi, Tuất, Sửu	Thân, Dậu	Hợi, Tý
Âm nhạc	Rê	Son	Mi	La	Đô
Vật biểu	Thanh Long	Chu Tước	Kỳ Lân	Bạch Hổ	Huyền Vũ
Thiên văn	Mộc Tinh (Tuế tinh)	Hỏa Tinh (Huỳnh tinh)	Thổ Tinh (Trấn tinh)	Kim Tinh (Thái Bạch)	Thủy Tinh (Thần tinh)
Bát quái ¹	Tốn, Chấn	Ly	Khôn, Cấn	Càn, Đoài	Khảm
Ngũ uẩn (ngũ ấm)	Sắc Uẩn	Thức uẩn	Hành Uẩn	Tưởng Uẩn	Thọ Uẩn
Tây Du Ký	Bạch Long Mã	Tôn Ngộ Không	Đường Tam Tạng	Sa Ngộ Tĩnh	Trư Bát Giới
Ngũ Nhãn	Thiên nhãn	Phật nhãn	Pháp nhãn	Tuệ nhãn	(Nhục), thường nhãn